Сұхбат. Арман Қашқынбековтің Қазақстанның энергетика саласындағы сын-қатері мен үрдісі туралы ой-пікірі

Арман Қашқынбеков 1977 жылы дүниеге келді. 1998 жылы Е.А. Бөкетова атындағы Қарағанды мемлекеттік университетін бітірді. Сол жылы ол АҚШ-тың Вандербилт университетіне «Болашақ» стипендиялық бағдарламасы арқылы магистратураға түсті. Отандық және шетелдік компанияларда іс-тәжірбиесі мол. Еңбек жолын 1998 жылы АҚШ-тың Вандербильт университетінде ғылыми қызметкер және медиа талдаушы ретінде бастаған.

Қазіргі уақытта Арман Қайырберліұлы «Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығы» АҚ президенті болып табылады

 

Өзіңіз туралы, әсіресе энергетикадағы мансаптық жолыңыз туралы аздап айтып беріңізші

Мен көптеген жылдар бойы дәстүрлі және жаңа, жаңартылатын және балама энергетика саласында жұмыс істеп келемін. Өткен жылы саланы дамытуға қосқан үлесім үшін Қазақстанның құрметті энергетигі атағына ие болды. 8 жылдан астам уақыт ЖЭК саласындағы көшбасшылардың бірі, Қазақстанның жаңартылатын энергетика қауымдастығының негізін қалаушы және құрметті директоры, Директорлар кеңесінің мүшесі болдым. 5 жылдан астам «Энергоорталық» АҚ (ERG) ДК-нің тәуелсіз мүшесі, шамамен 2 жыл - «Самұрық-Энерго» АҚ ДК-нің тәуелсіз мүшесі, 8 жылдан астам - Атамекен ҰКП Энергетика комитетінің мүшесі болып келемін. 3 жыл энергетика және машина жасау жөніндегі ұлттық ғылыми кеңестің мүшесі болып жұмыс істедім. Осылайша, мен энергетика саласындағы жоғары білікті сарапшы және менеджермін. Қазіргі уақытта мен «Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығы» АҚ Басқарма төрағасы болып жұмыс істеймін және ғылыми-технологиялық әзірлемелер саласында энергетика саласы айқын көшбасшы болып табылатынын атап өткім келеді.

Сала маманы ретінде сіз үшін қандай тәжірибе шешуші болды деп ойлайсыз? (онсыз сіз кәсіби маман сияқты болмас едіңіз)

Менің ойымша, ҚЖЭҚ-сыз мен энергетик маманы болмас едім, өйткені 2015 жылдан бастап, ЭКСПО-дан бұрын, жасыл энергетикаға сенетіндер аз және көпшілігі қарсы болған кезде мен бас директор болдым. Қазір, 2023 жылы, негізгі мамандар мен талдаушылардың көпшілігі елдің тұрақты дамуы мен болашақта энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің маңыздылығын түсіне отырып, жаңа энергетиканың дамуын қолдайды.

Қазіргі уақытта Қазақстанда энергетика саласында қандай сын-қатерлер мен үрдістер байқалады?

Еліміздің энергетика саласындағы ең үлкен және маңызды міндеті қазіргі тарихи кезеңде, сондай-ақ болашақта саланың тұрақты дамуын қамтамасыз ету деп санаймын. Қолданыстағы энергетиканың негізгі қорлары ескірген және жедел жаңарту мен жаңғыртуды, таза технологияларды дамытуды, газдандыруды, сақтау жүйелері мен сутегі өндірістерін қолдануды талап етеді. Сонда Қазақстан қазір болып жатқан әлемдік энергетикалық революцияның шетінде қалмай, қазіргі кездегі жаһандық көшбасшылар қатарында өзінің лайықты орнын ала алады. Қорытындылай келе, бізге алдағы онжылдықтарға арналған энергетиканы дамытудың нақты бағдарламасы қажет. Бағдарламамен шектеліп қоймай, оны іске асырудың нақты жоспарын құрау және бақылау қажет.

Бүгінгі саланың дамуына не кедергі?

Менің ойымша, қазір саланы дамыту үшін үлкен проблемалар жоқ. Энергетика министрлігі мен министрдің өзі өз ісінің білікті мамандары және энергетиканың алдында тұрған тактикалық және стратегиялық міндеттерді шешу үшін барлық қажетті шараларды қабылдауда. Алайда, жаңартылатын және баламалы энергия көздерінің, жинақтау жүйелерінің, сондай-ақ газ генерациясының одан әрі тұрақты дамуын көргім келеді, бақытымызға орай бізде газ жеткілікті, бірақ Қарашығанақ алыбының ресурстарын өз қажеттіліктеріміз бен өнеркәсіптік қажеттіліктеріміз үшін пайдалану туралы ойлану қажет.

Қазақстанда энергетикалық инфрақұрылымды жаңғырту және кеңейту бойынша қандай жоспарлар бар және олар қаншалықты мүмкін?

Қазақстанда энергетикалық инфрақұрылымды жаңғырту және кеңейту жөніндегі жоспарлар энергетикадағы негізгі қорларды жаңарту, жаңа өндірістерді іске қосу, сондай-ақ ЖЭК-ті дамыту мақсатында инвестицияларға айырбастау үшін үлкен тариф бағдарламасын іске қосуды қамтиды. Менің ойымша, энергетика министрлігінің барлық жоспарлары толығымен жүзеге асырылады, бірақ күнделікті қажырлы жұмыс қажет.

Қазақстан үшін қандай энергия өндіру көздерінің үйлесімі мінсіз болар еді?

Менің ойымша, ЖЭК + Сутегі + Электр энергиясын жинақтау жүйесі + Газ генерациясы + Шағын және орташа қуатты атом реакторлары (жаңа қауіпсіз формат) = болашақта қазақстандық энергетиканың тиімді тетігі бола алады. Таза көмір технологиясы туралы ұмытпауымыз керек, оның қоры бізде көптеген ғасырларға жеткілікті.

2022 жылдың соңындағы жағдай бойынша ҚР-да жаңартылатын энергетика өндірісінің үлесі 4,5% -ды құрады. Осы бағытта өсуді қаншалықты тез күтуге болады?

Қазақстанда ЖЭК саласы тұрақты және нық дамып келеді деп санаймын. Біз көшбасшылардың біреуінің артынан жүгірмейміз, қуып жетуге немесе басып озуға тырыспаймыз, біз өз жолымызбен жүреміз. Иә, 2022 жылдың қорытындысы бойынша үлесі 4,5% құрады. Жасыл экономикаға көшу жөніндегі тұжырымдама бар, төмен көміртекті даму стратегиясы, ЖЭК қолдау жөніндегі заң бар, баламалы түрлерді (сутегі, өнеркәсіптік газдар, Қарағанды көмір бассейнінің көмір қабаттарының газометаны) дамыту жөніндегі заң жобасы жоспарлануда. Осылайша, нормативтік-құқықтық база қалыптасады және өзгерістер мен жаңа талаптарға бейімделуді жалғастырады. ЖЭК болашақта елдің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін өз шешуші рөлін атқарады. Бізге жаңартылатын және баламалы энергетиканы дамытудың үлкен ұлттық бағдарламасы қажет. Біздің периметрдегі барлық көршілеріміз оны әзірлеп, жүзеге асыруда.

Қазақстанда баламалы энергия көздерін дамыту үшін қандай мүмкіндіктер бар?

ЖЭК дамыту үшін заңнамалық база, инвестициялар үшін бірегей жағдайлар, ЕҚО тарапынан төлемдерде басымдық, Үкімет пен мемлекет басшысының қолдауы бар. Нені жақсартуға болады? Өз назарымызды Локализацияға аударуымыз қажет, яғни Қазақстанда жасалған тауарларға, жұмыстар мен қызметтерге, отандық кадрларды даярлауға және бірлескен өндірістер құруға. Бұл жаңартылатын энергетиканы табысты дамытудың маңызды факторы, мен бұл туралы Астана ЭКСПО 2017 халықаралық көрмесі кезінде де айтқандардың бірі болғаныма қуаныштымын.

Қандай елдердің электр энергетикасын дамыту Қазақстан үшін дамудың үлгі моделі бола алар еді?

Қазақстан энергетиканы дамытуда өз жолымен жүріп келе жатыр. Әрине, озық, дамыған елдердің тәжірибесі бізге өте пайдалы, бірақ әр мемлекеттің өзіндік ұлттық ерекшеліктері мен критерийлері бар. Біздің еліміз Орталық Азия өңірінде айқын көшбасшы болып табылады және біз болашақта сол күйінде қалуымыз керек. Алла бізге сарқылмас табиғи және энергетикалық ресурстарды берді және біз оларды бүкіл ұлттың игілігі үшін пайдалануымыз керек.